Από την αρχαιότητα η Μεσόγειος υπήρξε γεωγραφικό κέντρο γύρω από το οποίο αναπτύχθηκαν πολλοί σπουδαίοι πολιτισμοί του παρελθόντος. Ο αιγυπτιακός, ο ελληνικός, ο ρωμαϊκός, ο βυζαντινός είναι μόνο μερικοί από τους πολιτισμούς που γεννήθηκαν και άκμασαν στην περιοχή της Μεσογείου αφήνοντας πίσω τους ένα τεράστιο πολιτιστικό φορτίο διασκορπισμένο στις ακτές της. Τα μνημεία αυτά άντεξαν στο πέρασμα του χρόνου, αλλά πλέον βρίσκονται αντιμέτωπα με την πρόκληση που γεννά η κλιματική αλλαγή. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας απειλεί να βυθίσει στα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς που βρίσκονται στις χαμηλές παράκτιες ζώνες της Μεσογείου. Έχουν εντοπιστεί περίπου 49 μνημεία στην περιοχή, που εντάσσονται στα μνημεία πολιτιστικής κληρονομίας της UNESCΟ, και παρουσιάζουν ρίσκο εξαφάνισης κάτω από ανερχόμενα ύδατα. Σε αυτά συγκαταλέγονται και πόλοι τουριστικής έλξης και ενδιαφέροντος όπως η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, η Βενετία της Ιταλίας και το νησί της Δήλου στην Ελλάδα. Περιοχές που εκτός από τη πολιτιστική τους σημασία έχουν τεράστια επιρροή στις τοπικές οικονομίες μέσω της τουριστικής τους εκμετάλλευσης, γεγονός που προάγει την ανάγκη προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή σε επιτακτική.
Σύμφωνα με σχετικό άρθρο που δημοσιεύθηκε από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Μεσοπρόθεσμων Μετεωρολογικών Προγνώσεων (ECMWF), η συνδυαστική δράση της διαστολής του θαλασσινού νερού και της τήξης των πάγων στην ξηρά, επιφέρει άνοδο της στάθμης της θάλασσας της Μεσογείου με μέσο ρυθμό 2,8mm ετησίως τα τελευταία 30 χρόνια, μεγαλύτερο από τον μέσο όρο του προηγούμενου αιώνα. Η επιτάχυνση αυτή του ρυθμού αποδίδεται στην κλιματική αλλαγή και εκτιμάται από έρευνες ότι μέχρι το 2100 η στάθμη της θάλασσας μπορεί να αυξηθεί κατά 90cm πάνω από τα επίπεδα του 2000, με τοπικές διακυμάνσεις έως και 10 cm. Ο Δημήτριος Αθανασούλης, αρχαιολόγος και Διευθυντής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, αναφέρει σε σχετική δήλωσή του που αφορά τη νήσο της Δήλου ότι « Το αρχαιολογικό συγκρότημα εδώ είναι περιτριγυρισμένο από τη θάλασσα και αυτό επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τα μνημεία επειδή είναι εκτεθειμένα στη θαλάσσια διάβρωση. Αυτό το φαινόμενο επιταχύνεται τώρα από την κλιματική αλλαγή, και αυτό είναι από τα πιο σημαντικά προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε ως αρχαιολόγοι για την προστασία και τη διαφύλαξη αυτού του μοναδικού αρχαιολογικού χώρου». Οι υψηλές παλίρροιες και καταιγίδες αυξάνουν τον κίνδυνο παράκτιων πλημμυρών και διάβρωσης και συνδέονται με την άνοδο της μέσης στάθμης της θάλασσας. Ήδη σήμερα αρκετά από τα 49 μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο ενώ εκτιμάται ότι μέχρι το 2100 συνολικά τα 47 από αυτά θα απειλούνται από πλημμύρες ή διάβρωση.
Πέρα από τις επιπτώσεις της ανόδου της στάθμης της θάλασσας στη Μεσόγειο υπάρχουν κι άλλοι κλιματικοί κίνδυνοι που απειλούν άμεσα και έμμεσα τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς. Ένας από αυτούς είναι οι υψηλές θερμοκρασίες και η αύξηση της έντασης και της συχνότητας των καυσώνων που πλήττουν την περιοχή. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε δομικές βλάβες λόγω αύξησης της θερμικής καταπόνησης των υλικών, όπως μάρμαρο και πέτρα, από το οποίο είναι κατασκευασμένα πληθώρα μνημείων ή της διείσδυσης υγρασίας σε πορώδη υλικά. Επίσης, κάτω από αυτές τις θερμικές συνθήκες του περιβάλλοντα χώρου των μνημείων το αίσθημα θερμικής δυσφορίας των επισκεπτών προβλέπεται να εντείνεται. Άλλες έμμεσες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής για τους χώρους πολιτιστικού ενδιαφέροντος αφορούν και την επιδείνωση της ποιότητας του αέρα και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, που μπορεί να επιφέρει μαύρισμα των υλικών λόγω συσσώρευσης βιομάζας.
Η κατανόηση της εξέλιξης των κινδύνων που απειλούν τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς είναι απαραίτητη προκειμένου να σχεδιαστεί ορθά η προσαρμογή και η διαφύλαξή τους. Για το λόγο αυτό οι επιστήμονες του τομέα επιστρατεύουν ένα εύρος από δεδομένα είτε παρατηρήσεων, είτε αποτελέσματα κλιματικών μοντέλων που μπορούν βάσει ορισμένων σεναρίων να παράγουν προβλέψεις για την πορεία βασικών κλιματικών παραμέτρων σε βάθος αιώνα. Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα που εντοπίζουν οι ειδικοί δεν είναι η διάθεση των δεδομένων, αλλά η έλλειψη ευαισθητοποίησης και ικανότητας χρήσης των κλιματικών δεδομένων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που αφορά την πολιτιστική κληρονομιάς. Οι αρμόδιοι και οι διαχειριστές των πολιτιστικών χώρων πολλές φορές ή δεν έχουν επίγνωση των προβλημάτων και φθορών που μπορεί να επιφέρει η κλιματική αλλαγή ή είναι απασχολημένοι με τις βραχυπρόθεσμες ανάγκες των χώρων αυτών. Στο πρόβλημα χρήσης των κλιματικών δεδομένων για την υποστήριξη δράσεων για το κλίμα στη Μεσόγειο από μη εξειδικευμένα άτομα έδωσε πρόσφατα απάντηση το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Γεωσκόπησης (Copernicus) και o διακυβερνητικός οργανισμός για τις ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου, Ένωση για τη Μεσόγειο ( UfM) με την κατασκευή μιας εύχρηστης εφαρμογής. Πρόκειται για ένα διαδραστικό χάρτη που εμφανίζει το ύψος της στάθμης της θάλασσας κατά τη διάρκεια ενός ακραίου γεγονότος 1 στα 100 έτη, λαμβάνοντας υπόψη και την προβλεπόμενη αύξηση της στάθμης της θάλασσας έως το 2050. Οι περιοχές πολιτιστικής κληρονομιάς που διατρέχουν κίνδυνο εντοπίζονται με χρωματιστές κουκίδες στον χάρτη, ενώ τα διαφορετικά χρώματα (πράσινο, κίτρινο, κόκκινο) υποδεικνύουν την εκτίμηση του κινδύνου (χαμηλός, μέτριος, υψηλός). Επιλέγοντας το κάθε μνημείο, παρέχονται στον χρήστη επιπλέον πληροφορίες για το πώς άλλαξε η μέση στάθμη της θάλασσας στην περιοχή τα τελευταία 30 χρόνια και πώς μπορεί να αλλάξει η σφοδρότητα των ακραίων φαινομένων λόγω κλιματικής αλλαγής (Για περισσότερες πληροφορίες κάντε κλικ εδώ https://cds.climate.copernicus.eu/apps/c3s/app-climate-mediterranean-sea-level).
Η ανάπτυξη της εφαρμογής αποτελεί ένα πρότυπο χρήσης των κλιματικών δεδομένων που δύναται να παρέχει λύσεις για το κλίμα σε τοπική και περιφερειακή κλίμακα. Η Δήλος είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα όπου έργα προστασίας και προσαρμογής του αρχαιολογικού χώρου από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας στα σημεία που υποδεικνύουν τα κλιματικά δεδομένα είναι ήδη υπό εξέλιξη.
Τα μέτρα προσαρμογής όμως στην κλιματική αλλαγή μπορεί να αποδειχτούν αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των συγκεκριμένων κινδύνων μόνο αν σχεδιαστούν και εφαρμοστούν κατάλληλα. Σε αυτά εμπεριέχονται έργα ήπιας προστασίας με βάση το οικοσύστημα, δηλαδή μαζικής προστασίας των ακτών και βιώσιμης ανάπτυξης (αντιπλημμυρικά έργα κατά μήκος του Δέλτα του Νείλου), έργα μηχανικής προστασίας (δημιουργία αναχωμάτων ή βαράθρων), λύσεις με βάση τη φύση. Σε αντίθεση με τα έργα μηχανικής προστασίας που επιφέρουν άγνωστους κινδύνους για τα οικοσυστήματα, οι λύσεις που βασίζονται στη φύση αποσκοπούν στη μείωση των μελλοντικών κινδύνων, μειώνοντας κατά συνέπεια την έκθεση των παράκτιων περιοχών σε πλημμύρες και διάβρωση.
Η οικονομία των μεσογειακών κρατών στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στον τουρισμό τους και μεγάλη μερίδα του τουρισμού ανήκει στον πολιτιστικό τουρισμό. Επομένως η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των πολιτιστικών χώρων στην κλιματική αλλαγή είναι το κλειδί για την οικονομική ανάπτυξη των μεσογειακών χωρών, αλλά αποτελεί και μια πρωτοπόρα δράση για το κλίμα. Όσο σε αυτή συγκαταλέγεται και η ανάπτυξη λύσεων με βάση τη φύση για την ενίσχυση των παράκτιων ζωνών πέρα της προστασίας τους επιτυγχάνεται και η προστασίας των οικοσυστημάτων της περιοχής.
Leave a Comment